Бесшатыр қорғандары — Қазақстанның Алматы облысы, Кербұлақ ауданындағы Іле өзенінің оң жағалауында орналасқан сақ дәуірінің аса ірі археологиялық ескерткіші. Бұл қорым Жетісу өңіріндегі ең маңызды тарихи мұралардың бірі болып табылады және шамамен б.з.д. VI–III ғасырларға жатады. Қорғандар «Алтын-Емел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі аумағында орналасқан және бүгінгі күні тарихи-мәдени мұра ретінде қорғалуда.
«Бесшатыр» атауы қазақ тілінде «бес шатыр» деген мағына береді, яғни үлкен қорғандардың сыртқы пішіні киіз үй тәрізді, биік күмбезді құрылымдарды елестетеді. Қорым шамамен 2 шаршы шақырым аумақты алып жатыр және онда жалпы саны 31 қорған бар. Оның 21-і үлкен тастармен қаланған, ал қалған 10-ы топырақ пен ұсақ қиыршық таспен жабылған. Қорғандардың диаметрі 8 метрден 105 метрге дейін, биіктігі 2 метрден 20 метрге дейін жетеді. Ең үлкен обалардың бірі диаметрі 105 метр, биіктігі 17–20 метрге дейін жетеді. Орташа обалар 25–38 метр, кіші обалар 6–18 метр аралығында. Бұл құрылымдар қоғамдағы әлеуметтік жіктелісті көрсетеді: үлкен обалар — патшалар мен ақсүйектерге, орташа обалар — батырлар мен қолбасшыларға, ал кішілері — қарапайым адамдарға тиесілі деген пікір бар.
Археологиялық зерттеулер алғаш рет 1957–1961 жылдары академик Кемел Ақышев басқарған экспедиция барысында жүргізілген. Қазба жұмыстары барысында көптеген тарихи жәдігерлер табылды: темір қару-жарақтар (қылыш, қанжар, пышақ, жебе ұштары), алтын әшекейлер, зергерлік бұйымдар, киімге арналған алтын қапсырмалар, қола бұйымдар және тұрмыстық заттар. Қорғандардың астынан жерасты дәліздері, таспен қапталған жерлеу камералары мен ерекше архитектуралық құрылымдар анықталған. Жерасты өткелдерінің ұзындығы 55 метрге дейін жетеді, ал биіктігі 1,5 метр шамасында. Бұл күрделі құрылымдар сақтардың құрылыс техникасын меңгергенін және діни-ритуалдық рәсімдерге ерекше мән бергенін көрсетеді.
Бесшатыр қорғандары тек жерлеу орны ғана емес, сонымен қатар діни-мәдени орталық болған деген болжам бар. Қорым маңында тастармен қоршалған ашық алаңдар табылған, мұнда рәсімдер, құрбандық шалу және ата-бабалар рухына тағзым ету әрекеттері жүргізілген болуы мүмкін. Кейбір тастарда аң стиліндегі бейнелер (тау ешкісі, қабан, қасқыр), күн символдары және басқа да сакралды өрнектер ойылып салынған. Бұл бейнелер сақтардың дүниетанымы мен сенім жүйесі туралы маңызды ақпарат береді.
Бесшатыр кешенінің ерекше бір ерекшелігі — құрылыс кезінде ағаш материалдарының, соның ішінде Тянь-Шань қарағайының қолданылуы. Бұл ағаштар жерлеу камераларының төбесін жабуға пайдаланылған. Мұндай құрылыс әдістері сол дәуірдегі техникалық мүмкіндіктердің жоғары болғанын дәлелдейді.
Бүгінгі таңда Бесшатыр қорғандары — ашық аспан астындағы музей ретінде сақталып отыр. Ол Қазақстандағы ежелгі көшпелі мәдениеттің аса құнды жәдігері ретінде маңызға ие. 2000 жылдардың соңында кейбір ірі қорғандарға қалпына келтіру жұмыстары жүргізілген. Дегенмен, кейбір обалар табиғи және адам әсерінен мүжіліп, тозып кеткен. Туристік маңызға ие болғанымен, жол және инфрақұрылым мәселелері толық шешілмеген.
Бесшатыр қорғандары — ежелгі сақтардың мәдениеті, әлеуметтік құрылымы, діни наным-сенімдері және сәулет өнері туралы мол мағлұмат беретін тарихи-мемориалдық кешен. Бұл — тек археологиялық ескерткіш емес, сонымен қатар қазақ даласының терең тамырлы өркениетінің айғағы. Бесшатыр — Ұлы Дала тарихының үнсіз шежіресі, киелі мекен.
